July 8th, 2008 → 8:46 pm @ Aris Aristidou
Όταν στη δεκαετία του 1980 το Υπουργείο Εργασίας εισηγήθηκε την εισαγωγή του Αναλογικού Συστήματος Συντάξεων, ενός πρωτοποριακού οικονομικού και κοινωνικού μέτρου, το Υπουργείο Οικονομικών έφερε ένσταση. Ο Σύμβουλος του Ταμείου Κοινωνικών Ασφαλίσεων ήρθε εσπευσμένα στο Γραφείο Προγραμματισμού ζητώντας τη βοήθειά μας για υιοθέτηση του σχεδίου. Ο λόγος της άρνησης του Υπουργείου ήταν γιατί θα μαζευόντουσαν τόσα χρήματα που δεν θα ήταν εύκολο να τα διαχειριστεί. Με παρέμβασή μας, η Κυβέρνηση δέχτηκε την εισαγωγή του Αναλογικού. Μέχρι σήμερα τα πλεονάσματα αυτά βοήθησαν τα μέγιστα στο χειρισμό των δημοσιονομικών ελλειμμάτων, που είναι το καίριο μέλημα του Υπουργείου Οικονομικών.
Όταν μετά την εισβολή το Γραφείο Προγραμματισμού προώθησε τη μετατροπή της Κύπρου σε Οικονομικό Περιφερειακό Κέντρο και συντάχθηκε με τις πρωτοβουλίες ιδιωτικών επαγγελματικών οργανώσεων για δημιουργία του απαραίτητου θεσμικού πλαισίου, ανώτερο στέλεχος της Κεντρικής Τράπεζας διακήρυσσε ότι ‘μόνο πάνω από το πτώμα μου θάρθουν υπεράκτιες εταιρίες’. Προφανώς η νέα αυτή δραστηριότητα θα έφερνε καινά δαιμόνια στη διαχείριση των θεμάτων ξένου συναλλάγματος. Το γεγονός ότι η δραστηριότητα αυτή εξυπηρέτησε πολύ την ανάπτυξη οφείλεται σε μεγάλο βαθμό και στην πολύ καλή προσπάθεια που κατέβαλε η ίδια η Κεντρική Τράπεζα, που, αφού πείστηκε για τη σημασία της, ανέλαβε μέχρι πρόσφατα τη διαχείρισή της.
Από τα δυο πιο πάνω παραδείγματα μπορούν να εξαχθούν χρήσιμα συμπεράσματα για την ανάγκη διαχωρισμού της βραχυπρόθεσμης από την μακροπρόθεσμη διαχείριση και διεύθυνση της οικονομίας. Από την εποχή της Ανεξαρτησίας οι δυο αυτές λειτουργίες είχαν ανατεθεί σε τρεις Ανεξάρτητες Υπηρεσίες, στο Υπουργείο Οικονομικών, την Κεντρική Τράπεζα ( βραχυπρόθεσμη ) και το Γραφείο Προγραμματισμού ( μακροπρόθεσμη ) υπό την εποπτεία του Υπουργού Οικονομικών. Ο Υπουργός διενεργούσε τον αναγκαίο συντονισμό ως προιστάμενη πολιτική αρχή του Υπουργείου, μέσω του εκπροσώπου του στο Συμβούλιο της Κεντρικής Τράπεζας (ο οποίος είχε δικαίωμα βέτο στις καίριες αποφάσεις του ) και ως Πρόεδρος των Επιτροπών Προγραμματισμού, στις οποίες απευθυνόταν το Γραφείο Προγραμματισμού. Για να τονιστεί η αναπτυξιακή πτυχή της οικονομικής διαχείρισης ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας τέθηκε επικεφαλής του Μηχανισμού Προγραμματισμού με την ανάληψη της Προεδρίας της Κεντρικής Επιτροπής Προγραμματισμού.
Ο συντονισμός των τριών Υπηρεσιών, ιδιαίτερα μεταξύ βραχυπρόθεσμων και μακροπρόθεσμων επιλογών δεν ήταν αυτόματος, όπως φαίνεται κι από τα παρατιθέμενα παραδείγματα. Όσο υπήρχε το πιο πάνω σχήμα, υπήρχε πάντοτε το περιθώριο για συζήτηση και λήψη της πιο ορθής απόφασης. Τα πράγματα, όμως, άλλαξαν όταν από τη δεκαετία του 1990 διαδοχικοί Υπουργοί Οικονομικών έκριναν ότι δεν υπήρχε λόγος διαχωρισμού της βραχυπρόθεσμης και της μακροπρόθεσμης διαχείρισης της οικονομίας και συνεπώς δεν έβλεπαν γιατί έπρεπε να υπάρχουν δυο Οικονομικές Υπηρεσίες, το Υπουργείο Οικονομικών και το Γραφείο Προγραμματισμού. Λόγω της συνταγματικής κατοχύρωσης της Κεντρικής Τράπεζας και αργότερα της ένταξής της στο Μηχανισμό Κεντρικών Τραπεζών της Ε.Ε. αλλά και λόγω της εξειδικευμένης εργασίας της δεν επιχείρησαν την απορρόφησή της. Δεν παρέλειψαν όμως να αποσύρουν κάποιες λειτουργίες απ’ αυτή, όπως ήταν η περίπτωση της διαχείρισης των Υπεράκτιων Εταιριών, ακόμη και προτού δημιουργηθεί ανάλογη Υπηρεσία στο Υπουργείο Οικονομικών. Δεν είναι τυχαίο που τα τελευταία χρόνια παρουσιάζονται περιπτώσεις δημόσιων διαφωνιών μεταξύ Υπουργού Οικονομικών και Κεντρικής Τράπεζας προς ζημιά της υπόθεσης της οικονομίας γενικά. Από της πλευράς της η Κεντρική Τράπεζα δεν επιδεικνύει την αναγκαία διάθεση συνδιαλλαγής μια και οι δυο πλευρές είναι ταγμένες στην επιδίωξη του ίδιου σκοπού.
Τα πράγματα όμως θα μπορούσαν να εξομαλυνθούν εάν υπήρχε δραστήριος ο τρίτος πυλώνας της διαχείρισης της οικονομίας, ο μηχανισμός προγραμματισμού και συντονισμού της ανάπτυξης. Δυστυχώς είναι εδώ που έγινε και γίνεται η μεγαλύτερη οπισθοδρόμηση. Το Γραφείο Προγραμματισμού, ο εκτελεστικός βραχίονας του Μηχανισμού Προγραμματισμού και Συντονισμού της Ανάπτυξης έχει απογυμνωθεί εντελώς από όλα τα μέσα άσκησης των λειτουργιών αυτών. Με την τελευταία εγκύκλιο του Υπουργείου Οικονομικών προς τα Υπουργεία σχετικά με τον Προυπολογισμό του 2009, το Γραφείο αποκόπτεται παντελώς από τα έργα και προγράμματα ανάπτυξης. Μάλιστα στις συνεδρίες που γίνονται για συζήτηση των προτάσεων των Υπουργείων ούτε καλείται να λαμβάνει μέρος. Διερωτάται κανένας με ποια κριτήρια αξιολογούνται οι προτάσεις όταν απουσιάζει το Γραφείο που συνέταξε το Στρατηγικό Σχέδιο Ανάπτυξης 2007-2013, χειρίζεται τη Στρατηγική της Λισσαβόνας για την ίδια περίοδο και γνωρίζει καλύτερα τις επιδιώξεις της Ε.Ε. Το απλοικό επιχείρημα ότι είναι τα Υπουργεία που φέρουν την ευθύνη για την ορθότητα των ενεργειών τους δεν αρκεί. Ασφαλώς τα Υπουργεία είναι υπεύθυνα για τις πράξεις ή παραλείψεις τους, όπως κάθε μέλος μιας ορχήστρας. Όμως όσο καλός κι αν είναι κάθε μουσικός, για να βγει μελωδία χρειάζεται ο συντονισμός ενός μαέστρου, που μπορεί να μην είναι κι ο καλύτερος μουσικός.
Το συντονισμό αυτό δεν μπορεί να τον κάμει σωστά το Υπουργείο Οικονομικών. Όπως είπαμε ήδη, η προοπτική θεώρησης των οικονομικών πραγμάτων κι οι προτεραιότητές του είναι βραχυπρόθεσμες. Δίδει περισσότερη σημασία, καμιά φορά υπερβολική, στη σταθεροποίηση σε βάρος της ανάπτυξης. Πρόσφατο παράδειγμα η επίμονη συσσώρευση εσόδων για ικανοποίηση των δημοσιονομικών κριτηρίων ενόψει της εισόδου της Κύπρου στην ΟΝΕ σε βάρος της ανάπτυξης (και της κοινωνικής πολιτικής). Ο στόχος επιτεύχθηκε, και καλώς, όμως η δημοσιονομική κατάσταση είναι και πάλι ακροσφαλής. Αν μάλιστα οι δυσμενείς διεθνείς εξελίξεις συνεχιστούν, πολύ φοβούμαι ότι η διόρθωση των δημοσιονομικών υποχρεώσεων θα επιχειρηθεί μέσω αύξησης της φορολογίας.
Η αδυναμία του Υπουργείου Οικονομικών για επιτυχή συντονισμό του Κυβερνητικού αναπτυξιακού έργου έγκειται και στην ιδιότητά του αυτή καθ’ εαυτή. Αποτελεί ένα Υπουργείο, ισότιμο με τα υπόλοιπα και με δικές του αρμοδιότητες για τις οποίες θα λογοδοτήσει. Το Υπουργείο δεν έχει κανένα κίνητρο να ωθήσει τα άλλα Υπουργεία να προβούν σε δαπάνες, που θα αποδώσουν στο μέλλον. Ούτε πρωτοστάτησε ποτέ στην εισαγωγή μέτρων που μπορεί να πλήξουν τις άμεσες ή έμμεσες πηγές των εσόδων του. Κλασσικό παράδειγμα είναι η μεγάλη καθυστέρηση που παρατηρήθηκε στη μηχανογράφηση της Δημόσιας Υπηρεσίας, που προγραμματίστηκε από το Δεύτερο Σχέδιο Ανάπτυξης, 1967-1971, έργο που χειρίζεται αποκλειστικά το Υπουργείο αυτό. Άλλο παράδειγμα είναι η αδυναμία προώθησης των δημόσιων μεταφορών. Δεν είναι εύκολο να σκοτώσεις τη χήνα με τα χρυσά αυγά, όπως είναι το ιδιωτικό αυτοκίνητο για τα ταμεία του.
Ασφαλώς η σταθεροποίηση της οικονομίας, η δημοσιονομική εξυγίανση κι η συγκράτηση του πληθωρισμού σε ανεκτά επίπεδα, είναι αναγκαία προυπόθεση για την ανοδική πορεία της οικονομίας. Όμως δεν είναι ικανή συνθήκη. Από μόνη της μπορεί να οδηγήσει στην επανάληψη της ιστορίας του Χότζα και του γαιδάρου του!