October 10th, 2012 → 8:45 pm @ Aris Aristidou
Στα δεκαπέντε χρόνια μετά την κατάρρευση του υπαρκτού σοσιαλισμού, το κοινωνικοοικονομικό σύστημα που επικράτησε διεθνώς, που γενικά στηρίζεται στην ελεύθερη λειτουργία της αγοράς, δημιούργησε σειρά μεμονωμένων προβλημάτων με αποκορύφωμα την παρούσα παγκόσμια οικονομική κρίση. Η διεθνοποίηση των δυσμενών επιπτώσεων των αδιεξόδων του χρηματοπιστωτικού τομέα των ΗΠΑ οφείλεται ασφαλώς στην επέκταση της παγκοσμιοποίησης των οικονομιών μετά το 1990. Οι εθνικές οικονομίες λειτουργούν τώρα σαν συγκοινωνούντα αγγεία από πολλές απόψεις. Έτσι υπό τις νέες συνθήκες μπορεί να διεθνοποιηθούν όχι μόνο συγκεκριμένα προβλήματα που εμφανίζονται κάπου, αλλά και πιο γρήγορα η οικονομική ύφεση ή ανάσχεση. Από την άλλη μεριά μπορεί πιο εύκολα να τονωθεί η διεθνής οικονομική δραστηριότητα σε περιόδους ανοδικής πορείας της οικονομίας ορισμένων καίριων χωρών ή ομάδων χωρών.
Μετά τα τρομερά σφάλματα του υπαρκτού σοσιαλισμού ήρθαν τα σφάλματα του άκρατου φιλελευθερισμού να επιβεβαιώσουν την ορθότητα της ρήσης του Τζον Κένεθ Γκάλμπρειθ ότι
…στον καπιταλισμό ο άνθρωπος εκμεταλλεύεται τον άνθρωπο και στον κομμουνισμό συμβαίνει ακριβώς το αντίθετο.
Δεν ξέρουμε ακόμη τις ακριβείς συνέπειες της πτώχευσης χρηματοοικονομικών κολοσσών στην Αμερική αλλά κι αλλαχού πάνω στις οικονομίες των απλών ανθρώπων, τις αποταμιεύσεις τους, τα ταμεία σύνταξης και προνοίας. Η μόνη παρενέργεια που δημοσιοποιήθηκε ήταν εκείνη της απώλειας της κατοικίας χιλιάδων Αμερικανών βιοπαλαιστών που τόλμησαν να βιώσουν το όνειρο της απόκτησης ιδιόκτητης στέγης. Ούτε μπορεί κανένας να προβλέψει τις κακουχίες που θα επισωρεύσει για εκατομμύρια ανθρώπων σε όλο τον κόσμο η επέκταση της κρίσης στην πραγματική οικονομία. Η ένταση κι η διάρκεια της κρίσης θα εξαρτηθούν κι από την αποτελεσματικότητα των μέτρων που οι διάφορες Κυβερνήσεις αποφάσισαν να πάρουν.
Δυστυχώς και στην περίπτωση αυτή ο ανθρώπινος παράγοντας δε λειτούργησε προνοητικά, ως προμηθέας. Στην επιδίωξη του άκρατου κέρδους, τόσο στο εσωτερικό όσο και στο εξωτερικό, επινοήθηκαν στην Αμερική, κυρίως, χρηματοοικονομικά προιόντα και εφαρμόστηκαν πρακτικές ( μετοχές και ομόλογα σε επενδυτικά ταμεία, προαγορές, προεξοφλήσεις ), που για κάποιο καιρό έφεραν ικανοποιητικά κέρδη στον αγοραστή. Η ραγδαία μεγέθυνση των εργασιών αυτών κι η επέκτασή τους στο εξωτερικό αφέθηκε σχεδόν εντελώς ανεξέλεγκτη και μόνο το ίδιο το σύστημα αξιολογούσε τον εαυτό του. Εφόσον το σύστημα εύρισκε καινούργιους πόρους και διεξόδους στη διοχέτευσή τους και υπήρχε αλληλοστήριξη μεταξύ των παικτών του, τούτο προχωρούσε αδιάλειπτα κι ανοδικά. Όμως οι πιθανοί κίνδυνοι καραδοκούσαν. Μια απώλεια της εμπιστοσύνης στη μελλοντική επέκτασή του θα ήταν αρκετή για την αντίστροφη μέτρηση, όπως συνέβηκε τελικά με τα ‘ακάλυπτα’ οικιστικά δάνεια των Αμερικάνικων Τραπεζών. Το όλο οικοδόμημα έπεσε τελικά σαν χάρτινος πύργος.
Το τραγικό αυτό γεγονός δεν θα πρέπει να μας οδηγήσει σε λανθασμένα συμπεράσματα για το σύστημα της ελεύθερης αγοράς. Το καλύτερο κοινωνικοοικονομικό σύστημα είναι εκείνο που εμπλέκει στις διαδικασίες του όλο τον πληθυσμό. Όπως στα πολιτικά συστήματα, η δημοκρατία δίδει το λόγο σε όλους έτσι κι η οικονομία της αγοράς στηρίζεται στην εφευρετικότητα αλλά και στις επιθυμίες και τις προτιμήσεις του συνόλου του πληθυσμού. Όλοι αναγνωρίζουμε καθημερινά τα μειονεκτήματα του δημοκρατικού πολιτεύματος και προσπαθούμε να τα διορθώσουμε με διάφορους τρόπους ( νέους θεσμούς, νέες νομοθεσίες, εκπαίδευση κλπ ) κι όχι με κατάργησή του. Με τον ίδιο τρόπο θα πρέπει να αντιμετωπίζονται και τα μειονεκτήματα του κοινωνικοοικονομικού συστήματος της αγοράς.
Το πιο επικίνδυνο χαρακτηριστικό του συστήματος αυτού είναι η μεγάλη σημασία που αποδίδει στο ατομικό συμφέρον. Ενώ το κίνητρο αυτό αναδεικνύεται σε τεράστια κινητήρια δύναμη δραστηριότητας, δημιουργίας και εφευρετικότητας πολύ εύκολα μετατρέπεται σε άδικο μέσο καταπίεσης των δικαιωμάτων των άλλων, αδηφάγο και αυτοκαταστροφικό. Η ατομική απληστία σε πολλές περιπτώσεις είναι απεριόριστη. Ο άνθρωπος δεν έχει ακόμα εκπαιδευτεί ώστε να μπορεί να ελέγχει τα ένστικτά του. Είναι γι’ αυτούς τους λόγους που η Πολιτεία χρειάζεται να βάλλει τα πλαίσια και τους κανόνες και του οικονομικού παιχνιδιού. Είναι γι’ αυτό που το Σύστημα της Μικτής Οικονομίας, επιμένουμε, είναι το ενδεδειγμένο.
Ιάκωβος Αριστείδου