January 12th, 2016 → 10:20 am @ Aris Aristidou
Λίγες μέρες πριν το πραξικόπημα, συγκάλεσα στο Γραφείο μου σύσκεψη παραγόντων της οικονομίας, που διακρίθηκαν στον Τομέα των Εξαγωγικών Υπηρεσιών. Εκεί ήταν ο μ. Γώγος Παρασκευαίδης, η κατασκευαστική εταιρία του οποίου (Ιωάννου& Παρασκευαίδης) είχε επεκταθεί στον ευρύτερο Μεσανατολικό Χώρο, ο Γιώργος Βασιλείου, ιδρυτής του ΚΕΜΑ, ενός πρωτοποριακού οργανισμού παροχής συμβουλευτικών υπηρεσιών και διερεύνησης αγοράς, ο Ρένος Σολομίδης, σύμβουλος επιχειρήσεων κι επιχειρηματίας, πρώην Υπουργός Οικονομικών και πρωταγωνιστής στα θέματα ανάπτυξης, ο Γιάννης Στρογγυλός, Σύμβουλος/Μηχανικός με ενδιαφέροντα στις Αραβικές Χώρες, εκπρόσωποι των Συνδέσμων Αρχιτεκτόνων και Πολιτικών Μηχανικών κι άλλοι υπηρεσιακοί παράγοντες. Το θέμα που έθεσα προς συζήτηση ήταν οι εξαγωγές υπηρεσιών και ‘προιόντων φαιάς ουσίας’ ώστε σταδιακά η Κύπρος να καταστεί κέντρο έρευνας κι ανάπτυξης. ‘Ενώ όλοι μιλούμε για τον ανθρώπινο παράγοντα ως τον πιο πολύτιμο πόρο που διαθέτει ο Τόπος μας, τελικά όλες μας οι ενέργειες περιορίζονται στην προώθηση εξαγωγής πατατών και καρότων’, είπα. Και διερωτήθηκα αν αυτό αποτελεί το μέτρο των φιλοδοξιών μας και δε θα θέλαμε επιπλέον να αξιοποιήσουμε τα πλεονεκτήματα που μας δίδουν το μορφωμένο ανθρώπινο δυναμικό που διαθέτουμε και η γεωγραφική μας θέση.
Στη συζήτηση ομόφωνη ήταν η άποψη ότι ήταν καιρός να δημιουργηθούν οι προυποθέσεις και να ενθαρρυνθεί ο ιδιωτικός τομέας για στροφή προς τις εξαγωγές υπηρεσιών. Ως Γραφείο Προγραμματισμού αναλάβαμε να ετοιμάσουμε ένα πιο εμπεριστατωμένο σημείωμα εργασίας. Δυστυχώς οι επόμενες ενέργειες έμελλε να γίνουν πολύ αργότερα. Σε δέκα μέρες είχαμε το πραξικόπημα και στη συνέχεια την εισβολή με τον ξεριζωμό και όλες τις οικονομικές καταστροφές. Το ενδιαφέρον στράφηκε στην αντιμετώπιση των συνεπειών της εισβολής και στην επαναδραστηριοποίηση της οικονομίας, η οποία ταρακουνήθηκε συθέμελα, ακρωτηριάστηκε αλλά μπόρεσε σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα να σταθεί και πάλι όρθια στα πόδια της χάρις στον ανθρώπινο παράγοντα της Κύπρου.
Παραδοσιακά η Κύπρος απέκλινε από το καθιερωμένο πρότυπο ανάπτυξης. Οι μελετητές της αναπτυξιακής διαδικασίας είχαν καταλήξει στο συμπέρασμα ότι σε μια αναπτυσσόμενη χώρα οι πρωτογενείς τομείς καταλαμβάνουν το μεγαλύτερο μέρος της οικονομίας. Στην πορεία της ανάπτυξης ενδυναμώνονται οι δευτερογενείς τομείς. Το αποκορύφωμα της ανάπτυξης θα συντελεστεί όταν οι τριτογενείς τομείς της, οι υπηρεσίες, αναλάβουν την πρώτη θέση. Η ιστορική αυτή αποτύπωση της διαδικασίας της ανάπτυξης δίδει και το μέτρο της σημασίας της δευτερογενούς παραγωγής πάνω στην οποία θα στηριχθεί η υγιής ανάπτυξη των άλλων τομέων.
Λόγω των ειδικών οικονομικών συνθηκών της μετά το 1950 η Κύπρος βρέθηκε ανάμεσα στις Χώρες με μεγάλο τον τριτογενή τομέα χωρίς να περάσει μέσα από την πιο πάνω διαδικασία. Είχε μια πολύ ‘πρόωρη’ ανάπτυξη, όπως λέγαμε, λόγω των στρατιωτικών δαπανών. Κρίνοντας κι απ’ αυτή την πλευρά, ο εκσυγχρονισμός της γεωργίας κι η ανάπτυξη της βιομηχανίας, που επιχειρήθηκαν στα χρόνια μετά την Ανεξαρτησία (και μετά την εισβολή), ήταν απαραίτητες διαδικασίες ολοκλήρωσης της αναπτυξιακής της διαδικασίας. Κατά την πρώτη δεκαετία άνκαι δόθηκε έμφαση στην αναμόρφωση κι ανάπτυξη του παραδοσιακού τομέα της γεωργίας και την αναζωογόνηση κι ενδυνάμωση του πολλά υποσχόμενου βιομηχανικού τομέα, ο υποτυπώδης τότε εξαγωγικός τομέας του τουρισμού επιλέγηκε ταυτόχρονα σαν ο τρίτος πυλώνας ανάπτυξης. Τα αποτελέσματα ήταν όντως εντυπωσιακά.
Ένας τομέας υπηρεσιών, όπου άρχισε να γίνεται θεμελιακή εργασία από τα πρώτα χρόνια της Ανεξαρτησίας, ήταν εκείνος των τηλεπικοινωνιών. Η ΑΤΗΚ, όπως κι η ΑΗΚ, δυο ημικρατικοί οργανισμοί, συνεισέφεραν τα μέγιστα στην ανάπτυξη των εξαγωγικών τομέων της οικονομίας, παρέχοντάς τους ολοένα αναβαθμιζόμενες υπηρεσίες. Δεν είναι υπερβολή να λεχθεί ότι η συνεχής υιοθέτηση από την ΑΤΗΚ των πιο σύγχρονων τηλεπικοινωνιακών συστημάτων κι η καθιέρωση της Κύπρου ως τηλεπικοινωνιακού κόμβου της Ανατολικής Μεσογείου με τον υπόλοιπο κόσμο, με την πόντιση από νωρίς των αναγκαίων καλωδίων κι αργότερα την κατασκευή του δορυφορικού σταθμού, υπήρξεν ανάμεσα στους πρωταρχικούς παράγοντες που καθιέρωσαν την Κύπρο σαν Κέντρο Διεθνών Δραστηριοτήτων.
Πέραν της δημιουργίας της αναγκαίας υποδομής (αναβάθμιση λιμανιών, αεροδρομίου), μια ρηξικέλευθη εργασία, την οποία ενεργά υποστηρίξαμε, ήταν ο εκσυγχρονισμός της Ναυτιλιακής Νομοθεσίας κι η ενίσχυση της Κυπριακής Σημαίας. Ανκαι νησί η Κύπρος δεν είχε παράδοση στους τομείς των θαλάσσιων μεταφορών. Με πρωτοβουλία του δραστήριου συνάδελφου Γενικού Διευθυντή του Υπουργείου Συγκοινωνιών και Έργων, μ. Παναγιώτη Καζαμία, και δική μας συμπαράσταση ήρθε στην Κύπρο ο Γάλλος ειδικός Γκεκινέρ πολύ πριν την εισβολή, οπότε τέθηκαν οι βάσεις για την ανάπτυξη της Κυπριακής Ναυτιλίας και του Κυπριακού Νηολογίου. Παρά τις τεράστιες δυσκολίες, η Κύπρος άρχισε σχετικά πολύ νωρίς να δέχεται υπό τη σημαία της πλοία ξένης ιδιοκτησίας, ενώ ξένες Ναυτιλιακές Εταιρείες άρχισαν να μεταφέρουν μέρος των δραστηριοτήτων τους στην Κύπρο. Η εντατικοποίηση στην ανάπτυξη του τομέα έγινε αργότερα με την απλοποίηση της νομοθεσίας και των διαδικασιών εγγραφής και λειτουργίας στην Κύπρο εταιριών διεθνών δραστηριοτήτων (offshore companies) και την αναβάθμιση των υπηρεσιών του Τμήματος Εμπορικής Ναυτιλίας.
Δυστυχώς άλλοι υποτομείς των Υπηρεσιών με εξαγωγικό προσανατολισμό δεν είχαν την τύχη της εμπορικής ναυτιλίας, του τουρισμού και των υπεράκτιων δραστηριοτήτων, που αναπτύχθηκαν ιδιαίτερα μετά την εισβολή. Πολύ αποκαρδιωτική ήταν η εμπειρία με τις τράπεζες, που οδήγησαν την οικονομία στο χείλος της καταστροφής. Με τις εμπειρίες που αποχτήθηκαν θα μπορούσαμε τώρα να εργαστούμε προς την αρχική στόχευση, την μετατροπή της Κύπρου σε κέντρο έρευνας κι εξωστρεφούς ανάπτυξης ξεπερνώντας έτσι τους ασφυκτικούς περιορισμούς του μικρού μεγέθους μας.