May 11th, 2016 → 11:46 pm @ Aris Aristidou
Δεν διαφωνώ για την ανάγκη διαρθρωτικών αλλαγών σε αρκετούς τομείς του δημόσιου βίου και της οικονομίας. Η διαφωνία μου έγκειται στην ad hoc αντιμετώπιση των διαφόρων θεμάτων κι όχι στη βάση ενός ολοκληρωμένου Σχεδίου, τακτική που ακολουθήθηκε από τη δεκαετία του 1990 και δεν απέδωσε. Το πρότυπο πάνω στο οποίο κινήθηκε η οικονομία της Κύπρου έκτοτε δεν ήταν εκείνο, που προγραμματίστηκε. Ανατρέχοντας στα μέχρι τότε Σχέδια Ανάπτυξης, προτού ανασταλεί ουσιαστικά η εφαρμογή τους, μπορεί κανένας να επισημάνει τις κατευθύνσεις και τους τομείς, στους οποίους δινότανε η έμφαση. Η εγκατάλειψη της προγραμματισμένης διαχείρισης των οικονομικών πραγμάτων υπήρξε το υπόστρωμα πάνω στο οποίο εξυφάνθηκε η καταστροφή που ακολούθησε.
Από τη δεκαετία του 1980 υπήρξε έντονος προβληματισμός για μια ορθή μακροπρόθεσμη πορεία της οικονομίας. Η Διεθνής Τράπεζα χρηματοδότησε μάλιστα την κάθοδο ειδικής ομάδας συμβούλων, που, σε συνεργασία με το Γραφείο Προγραμματισμού, ετοίμασε μελέτη με τίτλο ‘Κύπρος: Μια Μακροπρόθεσμη Αναπτυξιακή Προοπτική’. Διαγράφηκε έτσι η πολιτική για αυτοπροωθούμενη ανάπτυξη, που άρχισε να υλοποιείται με το Σχέδιο Ανάπτυξης, 1989-1993.
Με την απελευθέρωση του διεθνούς εμπορίου στις αρχές του 1990 η Κύπρος δεν είχε άλλην επιλογή από τη βελτίωση της ανταγωνιστικότητάς της. Οι μικρές οικονομικές μονάδες της, που δεν έχουν τη δυνατότητα μαζικής παραγωγής και χαμηλού κόστους, έχουν το πλεονέκτημα της προσαρμοστικότητας στις διαφοροποιούμενες συνθήκες αγοράς, της ευέλικτης εξειδίκευσης και της κοινής δράσης. Ιδιαίτερη θέση στην προσπάθεια για εκσυγχρονισμό της οικονομίας είχαν η τεχνολογική αναβάθμιση κι η αξιοποίηση της ψηλής στάθμης του ανθρώπινου δυναμικού. Η ίδια στρατηγική ανάπτυξης επεκτείνετο σε όλο το φάσμα της οικονομίας (κρατικό, ημικρατικό και επενδυτικό τομέα). ‘Μέσα στα πλαίσια αυτά θα εντατικοποιηθούν οι προσπάθειες για περιορισμό της δημόσιας κι ιδιωτικής κατανάλωσης ώστε να συνάδουν με τη διατήρηση συνθηκών σταθερότητας, προσέλκυση ξένων επενδύσεων, δημιουργία κοινοπραξιών για την εισαγωγή προηγμένης τεχνολογίας και τεχνογνωσίας, καθώς και νέων διευθετήσεων εμπορίας’. Η στρατηγική αυτή του Σχεδίου συγκεκριμενοποιείται με την επεξεργασία τομεακών και διατομεακών προγραμμάτων.
Στον τουρισμό, όπου η μεγάλη αύξηση τουριστικών καταλυμάτων οδήγησε σε υποβάθμιση της ποιότητας, σαν μακροχρόνιες αναπτυξιακές επιδιώξεις τέθηκαν: η ποιοτική βελτίωση κι ο εμπλουτισμός του τουριστικού προιόντος , η αναβάθμιση των παρεχομένων υπηρεσιών και η διατήρηση του φυσικού και δομημένου περιβάλλοντος, η αποδοτικότερη αξιοποίηση των τουριστικών διευκολύνσεων, περιλαμβανομένης της βελτίωσης της εποχικότητας του τουριστικού ρεύματος.
Η μεταποίηση, με την μεγάλη συνεισφορά στο ΑΕΠ και την απασχόληση τότε, εχρειάζετο ανοίγματα σε νέους κλάδους, εκσυγχρονισμό και βελτίωση της αποδοτικότητας, αναδιάρθρωση με ενδοκλαδικές και διακλαδικές διασυνδέσεις, συνεργασία με ξένο κεφάλαιο κλπ. Ειδικές μελέτες που έγιναν κατέδειξαν ότι ο τομέας θα μπορούσε, όχι μόνο να αναπτυχθεί, αλλά και να γίνει φορέας τεχνολογικής αναβάθμισης με το σύστημα ‘ευέλικτης εξειδίκευσης’, δημιουργία κοινοπραξιών (consortia), ίδρυση πάρκων ψηλής τεχνολογίας, αξιοποίηση εγχώριων πρώτων υλών, λήψη μέτρων για ενθάρρυνση έρευνας, σχεδιασμού νέων προιόντων, νέων επενδύσεων για βελτίωση της βιομηχανικής υποδομής, εντατικοποίηση των προγραμμάτων εκπαίδευσης του ανθρώπινου δυναμικού, βιομηχανική έρευνα στην οποία αναμένετο να συμβάλει η επικείμενη ίδρυση Πανεπιστημίων κι ερευνητικών κέντρων.
Παρόλο που από πολλού εχρησιμοποιείτο η ηλιακή κι η αιολική ενέργεια, η ευρεία χρησιμοποίηση του ήλιου κι άλλων ανανεώσιμων πηγών ενέργειας δεν είχε επιχειρηθεί. Για καλύτερο χειρισμό των θεμάτων ενέργειας ενισχύθηκε τότε η Υπηρεσία Ενέργειας του Υπ. Εμπορίου (ανεγέρθηκε Κέντρο Εφαρμοσμένων Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας, κλπ).
Στον κατασκευαστικό τομέα οι στόχοι αναφέρονταν στην αποφυγή σοβαρών διακυμάνσεων στις δραστηριότητές του, κατασκευήν έργων που ενισχύουν την παραγωγική δυναμικότητα της οικονομίας, προώθηση της στεγαστικής πολιτικής, βελτίωση της ποιότητας των πρώτων/ενδιάμεσων υλών, εισαγωγή βελτιωμένων αντισεισμικών προτύπων, μηχανογράφηση του Κτηματολογίου, συμπλήρωση της γενικής εκτίμησης της αξίας της ακίνητης ιδιοκτησίας, επίσπευση έκδοσης αδειών οικοδομής και τίτλων ιδιοκτησίας, εφαρμογή γενικού και πολεοδομικών σχεδίων.
Στον ευρύτερο γεωργικό τομέα βασική μακροπρόθεσμη επιδίωξη ήταν ο εκσυγχρονισμός του τομέα ενόψει της Τ.Ε.Κύπρου-ΕΟΚ. Το πρόγραμμα που ετοιμάσαμε με τη ΦΑΟ προέβλεπε μέτρα προστασίας της εύφορης γεωργικής γης, απλοποίηση των διαδικασιών αναδασμού, ενθάρρυνση της μερικής γεωργικής απασχόλησης, προώθηση ντόπιων φυτών και ζώων, ενθάρρυνση της ιχθυοκαλλιέργειας, χρησιμοποίηση σύγχρονων συστημάτων θέρμανσης/άρδευσης/λίπανσης, εναρμόνιση της παραγωγής με τη βιομηχανία εγκυτίωσης, ίδρυση ενιαίου φορέα υδάτων, ανακύκλωση εξαγνισμένων λυμάτων και αφαλάτωση θαλάσσιου νερού.
Οι μακροχρόνιοι σχεδιασμοί αναφέρονταν στις τράπεζες, τη ναυτιλία, τις τηλεπικοινωνίες, τις υπεράκτιες δραστηριότητες κ.ά. Με την κατάργηση των συναλλαγματικών περιορισμών, ενισχύθηκε η άποψη μας για επέκταση των οικονομικών συνόρων και στην περίπτωση των τραπεζών. Δυστυχώς η αλόγιστη κι ανεξέλεκτη επέκτασή τους κατέληξε, μαζί με τα δημοσιονομικά, στην αχίλλειο πτέρνα της τελευταίας οικονομικής κρίσης. Επροβλέπετο επίσης ο εκσυγχρονισμός της ναυτιλιακής νομοθεσίας και η προώθηση της Κύπρου σαν βάσης για διεθνείς ναυτιλιακές δραστηριότητες. Ανάλογοι ήταν κι οι στόχοι για την πολιτική αεροπορία. Στον τομέα των τηλεπικοινωνιών και πάλι βασικός στόχος ήταν να καταστεί η Κύπρος κέντρο παροχής τηλεπικοινωνιακών διευκολύνσεων πάνω σε περιφερειακή και ευρύτερη βάση. Οι ενέργειες μετατροπής της Κύπρου σε κέντρο διεθνούς εμβέλειας, το βοηθητικό νομικό σύστημα, το εξειδικευμένο προσωπικό ήταν παράγοντες για περαιτέρω ανάπτυξη υπεράκτιων δραστηριοτήτων.
Το νέο Έκτακτο Σχέδιο επαναδραστηριοποίησης της οικονομίας θα πρέπει να ξεκινήσει με μια ανασκόπηση του τι δεν έγινε όλα αυτά τα χρόνια και τι έγινε λάθος. Αναλύοντας τα πιο πάνω με ένα σύγχρονο φακό, αρκετά έργα και προγράμματα θα μπορούσαν να ενσωματωθούν σε συγκεκριμένες προτάσεις ανάπτυξης προσαρμοζόμενα καταλλήλως.