April 11th, 2016 → 11:47 pm @ Aris Aristidou // No Comments
Με την ευκαιρία της συζήτησης που γίνεται εδώ κι αρκετό καιρό για ‘ιδιωτικοποίηση’ Ημικρατικών Οργανισμών, επανέρχεται το ερώτημα τί είναι καλύτερα σε μια Χώρα, ο κρατισμός ή ο άκρατος φιλελευθερισμός; Όπως εξήγησα και με άλλην ευκαιρία, η εφαρμογή και των δυο συστημάτων οδήγησε σε αποτυχία. Η απόλυτη κρατικοποίηση, που επιχειρήθηκε μετά την Οκτωβριανή επανάσταση στη Ρωσία κι εξαπλώθηκε στις Χώρες της Ανατολικής Ευρώπης κι αλλού, κράτησε μόνο μερικές δεκαετίες προτού ανατραπεί εκ των έσω αφού αναδείχθηκαν οι αδυναμίες της. Ο φιλελευθερισμός, που χρονικά επικράτησε περισσότερο και σε όλες τις άλλες Χώρες του Πλανήτη, χαρακτηρίστηκε από περιόδους ανάπτυξης αλλά και περιόδους οξείας κρίσης, ακόμη και στις πιο αναπτυγμένες, ενώ απέτυχε να οδηγήσει τις άλλες Χώρες σε σταθερή έξοδο από την υπανάπτυξη μέχρι σήμερα.
Είχα επιχειρηματολογήσει κι άλλη φορά υπέρ ενός μικτού συστήματος, ενός συστήματος ενδεικτικού προγραμματισμού, που να συνδυάζει από τη μια την αξιοποίηση της εφευρετικότητας, του προσωπικού κινήτρου και της ευελιξίας της ατομικής πρωτοβουλίας κι από την άλλη την παρέμβαση του Κράτους όχι μόνο για διασφάλιση της ευημερίας ολόκληρου του λαού αλλά και της συνέχισης της αναπτυξιακής πορείας εκεί κι όταν η ιδιωτική δραστηριότητα αποδεικνύεται ανίκανη να το πράξει. Ανάλογα με το στάδιο ανάπτυξης και τις ειδικές συνθήκες μιας Χώρας η ανάμειξη του Κράτους μπορεί να πάρει διαφορετική μορφή. Για σίγουρη και συντομότερη έξοδο από την υπανάπτυξη χρειάζεται μια πιο έντονη και συντονισμένη ανάμειξη του Κράτους, όπως και στις περιπτώσεις όπου μια Χώρα δε διαθέτει τους απαραίτητους συντελεστές και τις αναγκαίες προυποθέσεις για μια σίγουρη προς τα πρόσω πορεία σε οποιονδήποτε στάδιο.
Θα προσπαθήσω στη συνέχεια να δω πώς εφαρμόστηκαν ή δεν εφαρμόστηκαν οι πιο πάνω αρχές στην περίπτωση της Κύπρου και ποιά μαθήματα πήραμε. Δεν θα αναφερθώ στην μακραίωνα ιστορία μας με τη διαδοχή μεγάλου αριθμού κατακτητών, μιας άλλης μορφής ληστρικού πλουτισμού από τους εκάστοτε δυνατούς, με την εκμετάλλευση των ανθρώπινων κι υλικών πόρων της Χώρας ή την επιβολή χαρατσιού, πολλές φορές δυσβάστακτου, στον γηγενή πληθυσμό. Ακόμη και επί της ‘πολιτισμένης’ Βρετανικής Αποικιοκρατίας, κατά τη διάρκεια της οποίας μπήκαν σε τάξη κάποια θέματα εσωτερικής διοίκησης, η αναπτυξιακή πτυχή παραμελήθηκε ενώ η εκμετάλλευση των πλουτοπαραγωγικών πόρων αφέθηκε κυρίως στα χέρια ξένων. Χαρακτηριστική είναι εν προκειμένω η περίπτωση του ορυκτού πλούτου της Χώρας, που εκχωρήθηκε σε ιδιωτικούς κολοσσούς από την Ευρώπη μέχρι την Καλιφόρνια της Αμερικής, για να πλουτίσουν και να αποχωρήσουν αφήνοντας πίσω ανάπηρους εργάτες από πνευμονοκονίαση και κουτσουρεμένο περιβάλλον.
Από την Ανεξαρτησία και μετά κι ενώ ξεκινήσαμε από νωρίς με ένα σωστό μοντέλο προγραμματισμένης μικτής οικονομίας, που να εκμεταλλεύεται τα καλά των δυο ακραίων συστημάτων, δεν καταφέραμε να ολοκληρώσουμε το πείραμα μέχρι τέλους. Παρά το γεγονός ότι η Κύπρος κατάφερε να εξέλθει από την υπανάπτυξη κατά τη δεκαετία του 1960 και να μπορέσει να αντιμετωπίσει με επιτυχία τη λαίλαπα της εισβολής του 1974 με το σύστημα που εφαρμόστηκε, στη συνέχεια δεν μπόρεσε να αντέξει τους μικρότερους σχετικά κραδασμούς από τη διεθνή οικονομική κρίση του 2008 γιατί απλούστατα αφέθηκε στο έλεος των εξελίξεων και στην ιδιωτική πρωτοβουλία. Θα αναφερθώ σε μερικά χαρακτηριστικά παραδείγματα.
Στην προσπάθεια αντιμετώπισης της συρρίκνωσης της Κυπριακής οικονομίας το 1974 (30% του ΑΕΠ) έγιναν διάφορες ενέργειες με βάση τα Έκτακτα Σχέδια. Μεταξύ αυτών ήταν η επέκταση των συρρικνωθέντων οικονομικών συνόρων της Χώρας με τη σύναψη Συμφωνιών Οικονομικής και Τεχνικής Συνεργασίας με πάρα πολλές Χώρες και η εισαγωγή σχεδίων για χρησιμοποίηση της Κύπρου ως σταθμού για υπεράκτιες δραστηριότητες κι όχι μόνο. Δυστυχώς δεν μπορέσαμε να χειριστούμε επιτυχώς τις εξελίξεις αναφορικά με την αλλαγή του καθεστώτος στην Ανατολική Ευρώπη, την απελευθέρωση του διεθνούς εμπορίου και της διακίνησης συναλλάγματος και κεφαλαίων και άλλων γεγονότων μετά το 1990, με αποτέλεσμα να έχουμε μια από τις τέσσερεις πιο καταστροφικές κρίσεις στην Ε.Ε. που ξεκίνησε από τις ΗΠΑ, τη Χώρα με το πιο φιλελεύθερο οικονομικό σύστημα στον κόσμο. Κι ενώ οι ΗΠΑ κι αρκετές Ευρωπαικές Χώρες μπόρεσαν σύντομα με τα τεράστια αποθέματα, την ώριμη οικονομία και τον δυναμισμό που διαθέτουν να σταματήσουν τη διολίσθηση, η Κύπρος δεν απέφυγε την καταστροφή. Χώρες, όπως η Κύπρος, δεν μπορεί να συμπεριφέρονται όπως οι Χώρες αυτές. Ο μηχανισμός της ελεύθερης αγοράς μέσα στα πλαίσια φιλελευθεροποίησης των διεθνών εμπορικών συναλλαγών και διακίνησης συναλλάγματος επέβαλλαν την άσκηση μεγαλύτερης προσοχής στην οικονομική και αναπτυξιακή μας πολιτική.
Ας πάρουμε τα πράγματα διαχρονικά. Το 1988 καταφέραμε να μπούμε στην ΕΟΚ, πράγμα που μας εξασφάλισε πρόσθετα αναπτυξιακά πλεονεκτήματα. Δυστυχώς δεν αξιοποιήσαμε το προπαρασκευαστικό διάστημα μέχρι την πλήρη ένταξη. Απεναντίας επικράτησε μια χαλάρωση στην εκμετάλλευση των συγκριτικών μας πλεονεκτημάτων με αποτέλεσμα όλοι οι κύριοι τομείς (γεωργία, βιομηχανία, τουρισμός) να υποστούν μια παλινδρόμηση ή στασιμότητα. Από την άλλη μεριά οι μεγάλες εισροές ξένων κεφαλαίων από τις πρώην σοσιαλιστικές Χώρες της Ευρώπης κι η ανάπτυξη της Κύπρου ως Κέντρου υπεράκτιων δραστηριοτήτων οδήγησαν σε μια έξαρση των κερδοσκοπικών διεργασιών του ιδιωτικού τομέα, εδώ και στο εξωτερικό. Δεν ήταν τυχαία η χρηματιστηριακή χρεοκοπία του 2001, ούτε η είσοδος τραπεζών μας στα πλοκάμια του ΕΛΑ, αλλ’ ούτε κι η επιδείνωση των δημόσιων οικονομικών. Όλα είχαν αφεθεί στη δίνη της φιλελεύθερης οικονομίας κι ό,τι βγεί.